Płeć
PłećPłeć – termin właściwy dla świata ożywionego. W najbardziej podstawowym wymiarze odnosi się do różnicy fizycznej, biologicznej i psychicznej w sferze
seksualnej
, której podstawowym wyznacznikiem jest rola w funkcjach
prokreacyjnych
: żeńskich i męskich. W odniesieniu do zwierząt mówi się o
samcach
i
samicach
, w odniesieniu do ludzi o
macierzyństwie
i
ojcostwie
. Biologiczne uwarunkowaniaBiologicznie, płcią męską lub żeńską określa się sposób funkcjonowania części organizmu odpowiedzialnych za prokreację. W przypadku zwierząt są one zwane
narządami
, w przypadku roślin organami rozrodczymi. Płeć przypisuje się również poszczególnym osobnikom danego
gatunku
, zależnie od ich roli w procesie rozmnażania i
rekombinacji
genów
. Płeć uwarunkowana jest genetycznie lub fizjologicznie, z przewagą jednego lub drugiego z tych czynników u przedstawicieli różnych
taksonów
. Istotą zjawisk płciowych jest
rekombinacja
genów
, powiązanie procesów płciowych z
rozmnażaniem
występuje jedynie u
eukariontów
. U
bakterii
procesy płciowe zwane są
koniugacją
lub
transformacją
. Podobny proces, a także
rozmnażanie płciowe
można znaleźć u wielu
protistów
. U większości eukariontów procesy płciowe są częścią rozmnażania. Kryteria podziału na płeć męską i żeńskąWyodrębnia się następujące kryteria płci[1]: - płeć genetyczna -jest determinowana rodzajem chromosomów płciowych (u ludzi: mężczyźni
kariotyp
46,XY; kobiety 46,XX)
- płeć gonadalna -określana na podstawie
gonad
(samce: jądra, samice: jajniki, ale mogą być też formy niezróżnicowane lub obojnacze)
- płeć genitalna -określana na podstawie zewnętrznych narządów płciowych (mężczyźni – penis i moszna, kobiety – łechtaczka i wargi sromowe)
- płeć hormonalna - jest określana na podstawie względnej ilości wydzielanych hormonów płciowych (
androgeny
przeważają u mężczyzn, a
estrogeny
u kobiet itp.)
- płeć gonadoforyczna -określana jest w zależności od pierwotnych dróg rozrodczych prowadzących do gonad (u płci męskiej z przewodów Wolffa wykształcają się nasieniowody, a u płci żeńskiej z przewodów Müllera wytwarzane są
jajowody
)
- płeć germinatywna (wytwarzanie gamet: komórek jajowych, plemników, bądź ich brak)[]
- płeć fenotypowa -zależna od drugorzędowych
cech płciowych
, np. owłosienie ciała, piersi, wygląd zewnętrzny
- płeć somatyczna (obraz
antropometryczny
stosunków cielesnych o inne wyznaczniki)
- płeć mózgu (różnice w budowie mózgu determinujące
płeć psychiczną
)[]
-
płeć psychiczna
-stałe i niezmienne wewnętrzne poczucie przynależności do jednej z płci. Wcześnie się wykształca i jest niezmienna.
- płeć seksualna (ze względu na pełnione role płciowe)
- płeć społeczna (
metrykalna
i związana z pełnieniem danej roli płciowej na płaszczyźnie społecznej)
Zaburzenia na poziomie cielesnych składowych płci noszą nazwę
interseksualizmu
, natomiast psychicznych
transseksualizmu
. Występowanie i charakterystyka u różnych organizmów żywychU większości organizmów wyróżnia się dwie płcie. RoślinyNiektóre gatunki
grzybów
,
orzęsków
i
śluzowców
mają ich więcej, lecz rozmnażanie wymaga udziału co najwyżej dwóch różnopłciowych osobników. U takich organizmów niższych, płcie nazywane bywają typami koniugacyjnymi. U
roślin
zróżnicowanie płci może mieć charakter
fizjologiczny
lub morfo-fizjologiczny (płeć komórek nie zależy od ich
genotypu
; ich zróżnicowanie zaznacza się tylko na poziomie
biochemii
i fizjologii, albo znajduje też odbicie w ich budowie). U
roślin nasiennych
komórki różnych płci mogą rozwijać się w tych samych organach –
kwiatach
obupłciowych. Gdy kwiaty są jednopłciowe, oba ich rodzaje mogą być wytwarzane przez tego samego osobnika (
jednopienność
) lub powstają na różnych roślinach (
dwupienność
). ZwierzętaPodczas gdy wśród roślin mówi się o
koniugacji
, wśród zwierząt zróżnicowanie gatunku na płcie powoduje zdolność do zachowania określanego
rozmnażaniem płciowym
. W wyniku powstania płci rozwinęły się nowe kierunki
ewolucji
organizmów, niemożliwe przy
rozmnażaniu bezpłciowym
. W rozmnażaniu płciowym mogą uczestniczyć wyspecjalizowane komórki zwane
gametami
. U zwierząt tkankowych w wytwarzaniu gamet i umożliwianiu zapłodnienia specjalizują się
narządy rozrodcze
(narządy płciowe). Ich odpowiedniki u roślin nazywamy organami generatywnymi. U niektórych gatunków rozdzielnopłciowość przyjmuje charakter morfo-fizjologiczny (
anizogamia
), u innych wyłącznie
fizjologiczny
(
izogamia
).
Zwierzęta
charakteryzują się też, poza zmianami
fizjologicznymi
i różnicami
genetycznymi
, również wyraźnymi zmianami morfologicznymi (
dymorfizm płciowy
). Wyróżnia się wśród nich płcie: męską, żeńską, obojnaczą i obojętną. Zazwyczaj płeć jest zależna od pojedynczego chromosomu, przy czym występują tu przeróżne kombinacje: U
błonkówek
występuje następujący system płci: samce są tu
haploidalne
, samice zaś
diploidalne
. U niektórych gatunków
zwierząt
rozdzielnopłciowych osobniki męskie występują tylko w niektórych pokoleniach (
heterogonia
), istnieją też gatunki dzieworodne (
partenogeneza
). Płeć obojętna występuje u tych osobników danego
gatunku
, które pełnią funkcje obronne i normalnie nie wytwarzają
gamet
. W szczególnych warunkach te osobniki mogą się zacząć rozmnażać (np. polipy). Istnieją gatunki, zwłaszcza u
ryb
, których pewne osobniki, w określonych warunkach mogą zmieniać płeć. LudzieU
człowieka
istnieją dwie płcie, męska i żeńska.
Obojnactwo
, biorąc pod uwagę kryterium zdolności do rozrodczości, jest uznawane za stan nieprawidłowy[]. Klasyczna
antropologia filozoficzna
rozpoznaje, że w strukturze duchowo-cielesnej
osoby
ludzkiej elementem decydującym o płci, męskiej lub żeńskiej, jest ciało ludzkie - rozumiane szerzej tzn. wraz z zespołem cech psychofizycznych. Dusza rozumna, jako element duchowy, nie ma cech płciowych. Tak nauczał m.in.
Augustyn z Hippony
: | Jednak także i kobieta, która kobiecość zawdzięcza ciału, odnawia się w duchu swojego umysłu (por. Ef 4,23) ku poznaniu Boga, według obrazu Tego, który ją stworzył (Kol 3,10), gdzie już nie ma mężczyzny ani kobiety (por.
Ga
3,28) [2] |
. Współczesny
personalizm
, zwłaszcza
personalizm chrześcijański
, podkreśla, że płeć jest istotnym elementem decydującym o sposobie wyrażania tajemnicy
osoby
w relacji z drugą osobą. Umożliwia ona wzajemny dar mężczyzny i kobiety, tworzących komunię, komplementarną jedność. Mówi się o zdolności komunijnej i miłości oblubieńczej, wyrażanych poprzez płciowość, które wraz ze
zmartwychwstałym
ciałem, uduchowione przejdą przez granice śmierci do życia wiecznego[3]. Stąd naturalnym sposobem wyrażania się osoby poprzez jej płeć jest jednoczący mężczyznę i kobietę
stosunek seksualny
, przeżywany w
małżeństwie
i mający swe spełnienie w zrodzeniu potomstwa. Inne zachowania płciowe mające charakter auto-erotyczny, nastawiony jedynie na doznanie erotyczne, jak
prostytucja
czy
masturbacja
- jako nieotwarte na prawdziwą relację z drugą osobą, a przez to
alienujące
, przez personalizm chrześcijański rozumiane są jako przeciwne naturze płci, mającej charakter komunijny - jednoczący[4]. Zobacz teżPrzypisy- ↑ Tabu seksuologii : [wątpliwości, trudne tematy, dylematy w seksuologii i edukacji seksualnej]. Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej "Academica", 2008, ss. 45-46. .
- ↑ Komentarz słowny do Księgi Rodzaju, III, 22,34; tłumaczenie własne. Tekst łaciński:
De Genesi ad litteram
(BA 48, 266;
PL
34, 293): Tamen et femina, quia est corpore femina, renovatur etiam ipsa in spiritu mentis suae in agnitionem Dei secundum imaginem eius qui creavit, ubi non est masculus et femina (cf. Ga 3,28).
- ↑ Por.
Jan Paweł II
, Mężczyzną i niewiastą stworzył ich, Città del Vaticano 1986, s. 272-273 (cz. I rozdz. III-1A: Przebóstwienie): Zmartwychwstanie wskazuje na zamknięcie wymiaru historii. I oto, kiedy słyszymy: «gdy bowiem powstaną z martwych, nie będą się ani żenić, ani za mąż wychodzić» (Mk 12, 25), słowa te nie tylko jednoznacznie mówią o tym, jakiego sensu ciało ludzkie nie będzie miało w świecie przyszłym, ale pozwalają nam równocześnie wnioskować, iż ów «oblubieńczy» sens ciała w zmartwychwstaniu do życia przyszłego będzie w sposób doskonały odpowiadał zarówno temu, że człowiek jako mężczyzna/niewiasta jest osobą na obraz i podobieństwo Boga, jak też i temu, że ów obraz spełnia się w komunii osób. Będzie zatem ów oblubieńczy sens bycia ciałem realizował się jako sens doskonale osobowy i komunijny zarazem.
- ↑ Por. K. Wojtyła, Miłość i Odpowiedzialność, rozdział
Analiza etyczna miłości
: /Gdy/ zaś "miłość" ma znaczenie tylko erotyczne, a nie ma znaczenia istotnego, czyli osobowego: prowadzi do zjednoczenia seksualnego, ale bez pokrycia w prawdziwym zjednoczeniu osób. Sytuacja taka ma charakter utylitarny, o wzajemnym stosunku osób stanowi realizacja tego, co mieści się w słowie "używać" (...) Nastawienie takie po obu stronach jest z gruntu przeciwne miłości, a o zjednoczeniu osób nie można wówczas mówić. Wręcz przeciwnie - wszystko jest jakby przygotowane do konfliktu obustronnych interesów, czeka tylko na wybuch. Do czasu tylko można ukryć egoizm - egoizm zmysłów czy też egoizm uczuć - w zakamarkach fikcyjnej struktury, którą z całą pozornie dobrą wiarą nazywa się "miłością". Z czasem jednak musi się okazać cała nierzetelność tej budowy. Jest to zaś jedno z największych cierpień, gdy miłość okazuje się nie tym, za co się ją uważało, ale czymś wręcz przeciwnym.
Inne hasła zawierające informacje o "Płeć":
Zawał mięśnia sercowego
czynników ryzyka należą:starszy wiek (wiek krytyczny: u mężczyzn 32-50 lat, u kobiet 45-70)Płeć
męska
palenie tytoniu
nadciśnienie tętnicze
inne przyczyny przerostu lewej komory serca (kardiompatia, przerost po ...
Arystoteles
mówcy. Bierze pod uwagę emocje. Rodzaj wypowiedzi należy dostosować do słuchacza (wiek, Płeć słuchacza). III księga dotyczy problemu kompozycyjnego, jawności, poprawności, szczerości, adekwatności. Jest ...
Tadeusz Boy-Żeleński
do tych książek zostały wydane w trzech tomach pod tytułem Mózg i Płeć i stanowią krótki kurs literatury francuskiej.Boy-Żeleński podzielił Młodą Polskę na "tatrzańską" ...
2002 w muzyce
Atrakcyjny Kazimierz
The Best of... –
Bank
Beauty Free
–
Beauty Free
Zmień z nami Płeć
–
Big Cyc
Psy i koty
–
Blade Loki
Fanaberia
–
Blue Café
Mokre ...
Anarchizm
...
Demokracja bezpośrednia
w równym stopniu wszyscy obywatele bez względu na wysokość dochodów, wykształcenie i Płeć Dochód na głowę w jednostkach terytorialnych o „silniejszej” demokracji bezpośredniej jest ...
Dojrzewanie
...
Orientacja seksualna
...
Antoni Lange
były dość "powściągliwe", czego przykładem jest niżej przytoczona wypowiedź
Bolesława Prusa
.„Pewna dama (Płeć ta zawsze wywołuje zamęty) zganiła wiersze pana A. Langego, zarzucając im, ...
Erich Fromm
tomach:O sztuce istnienia, 1989, 1997Rewizja psychoanalizy, 1990, 1998O sztuce słuchania, 1991, 1996Miłość, Płeć i matriarchat, 1994, 1997Ponadto w Polsce w 1966 r. ukazał się ...
Inne lekcje zawierające informacje o "Płeć":
Budowa i funkcja DNA (poprawiona) (plansza 14)
cechą charakterystyczną dla poszczególnych gatunków. Możemy wyróżnić chromosomy płciowe, determinujące Płeć organizmu oraz tzw. autosomy,określające cechy niepłciowe.
Schemat obrazujący budowę nukleosomu.
...
14. Role społeczne i organizacyjne (plansza 3)
się różnych
ról.
Role społeczne i status mogą być dwojakiego rodzaju:
— przypisane jednostce, jak Płeć, rasa, wiek, pochodzenie społeczne
— osiągnięte przez jednostkę jej własnym wysiłkiem
Człowiek ...
Higiena układu oddechowego (plansza 5)
...
|